Een toekomst voor ‘Quand le ciel bas et lourd’, 1992 van kunstenaar David Lamelas

Geachte David, geachte Jan, geachte ondertekenaars van de brief aan de minister-president,

We zijn blij met de steun en dynamiek die de laatste dagen werd uitgedrukt rond ‘Quand le ciel bas et lourd’ (1992) van kunstenaar David Lamelas dat sinds 1992 de publieke ruimte langs KMSKA op de hoek van de Schildersstraat en de Plaatsnijdersstraat markeert. Het is aangrijpend om binnen de termijn van een week meer dan zevenhonderd ondertekenaars te tellen bij een brief die het behoud van een kunstwerk bepleit, met daaronder vele namen die voor ons van groot gewicht zijn. Dit geeft ons de moed om verder energie in dit dossier te investeren. We zijn elk van u dankbaar.

Sinds bijna twee jaar wordt er met verschillende protagonisten overlegd rond de mogelijke herplaatsing van dit werk dat omwille van de grootscheepse renovatie van het KMSKA niet op de huidige locatie behouden kan blijven. De vele discussies hebben ook enkele schaduwzones veroorzaakt. De huidige dynamiek en de aanhef van de steunbrief herinneren ons eraan dat het belangrijk is om de situatie in dit dossier helder met iedereen te delen. In deze brief willen we een genuanceerd beeld schetsen dat een basis kan vormen om samen een concreet en positief vervolg te garanderen voor het werk. Een kort feitenoverzicht:

• Quand le ciel bas et lourd van David Lamelas werd in 1992 in de tuin van KMSKA gerealiseerd voor de tentoonstelling ‘Amerika Bruid van de Zon’. Het heeft een site-specifieke dimensie; het gaat vanuit een postkoloniale vraagstelling in op de bourgeois architectuur eromheen, en slaat ook een brug naar de avant-garde voorgeschiedenis van de buurt met de voormalige galerij van de kunstenaar, Wide White Space, ooit gevestigd  in het art-nouveauhoekhuis er tegenover.

• In 2011 werd het werk aan M HKA geschonken nadat het museum de kunstenaar contacteerde in het kader van zijn historiografisch project. M HKA valideerde het werk sindsdien als kernreferentie in de collectie.
•  In 2018 kwam de aanpak van het omliggende park rond KMSKA op de agenda. M HKA hoorde dat er een probleem met het werk zou zijn en informeerde hiernaar bij de administratie cultuur op 24 juni 2018. Het kunstwerk bleek in de aanvoerroute te staan van de veiligheidsdiensten en van de nieuwe goederenlift van het museum.  Berekeningen van draaicirkels van vrachtwagens leverden geen alternatieve oplossing.
• De nota over Quand le ciel bas et lourd die M HKA toen bij zijn vraag voegde, argumenteerde niet enkel het belang van het werk maar vermeldde ook twee mogelijke oplossingsrichtingen:
  – herplaatsing in het park, dichter bij White Wide Space, mits akkoord van de kunstenaar,
  – aankoop van een ander werk van David Lamelas als compensatie.
  De kunstenaar ging niet in op de tweede piste, wel op het eerste voorstel voor een herplaatsing dichter bij de voormalige Wide White Space gallery. De ontwerpers van Team van Meer, verantwoordelijk voor het tuinontwerp, maakten op vraag van de  stuurgroep voor het masterplan van KMSKA een ontwerp nieuwe plaatsing. De kunstenaar ging akkoord met dit voorstel.
• Team van Meer raamde de heropbouw van de stalen constructie op 110.000 euro. Agentschap Onroerend Erfgoed gaf tijdens het vergunningstraject een negatief advies en naar verluidt hebben ook diverse stadsdiensten zich tijdens het ontwerptraject negatief uitgesproken.
• In het voorjaar van 2020 besliste minister-president Jan Jambon op basis van deze gegevens het voorstel van een nieuwe editie niet te weerhouden.
• M HKA begreep deze beslissing: er was geen budgetruimte binnen de enveloppe van KMSKA en het tijdspad voor heropening van KMSKA was nauw.Er werd op dat moment vanuit de stedelijke overheid gedacht in termen van herplaatsing in het Middelheimmuseum, met veronachtzaming van de site-specifieke dimensie.
• In juni 2020 had M HKA contact met de kunstenaar en toetste het alternatieve locaties elders op het Zuid af. De kunstenaar vond deze niet gepast. M HKA polste verschillende actoren binnen de stad om te kijken of van daaruit nog initiatief op korte termijn mogelijk was.
• Op 28 augustus 2020 valideerde het schepencollege van de stad Antwerpen het, door Vlaanderen aan hen voorgelegd, definitief ontwerp van de tuin (zonder  een nieuwe editie van het kunstwerk). Daarmee was er een basis voor de volgende stappen binnen de heraanleg van het park: vergunning, afspraken over periodiek groenonderhoud, publieke aanbesteding. De start van herinrichting van het park werd vastgelegd op februari 2021.
• Op 18 september 2020 verstuurde de kunstenaar een mail naar de minister-president waarin hij de wens uitdrukte dat het werk op de site bewaard zou blijven.
• Op 21 september had M HKA een – eerder geplande maar uitgestelde – afspraak op het kabinet van de minister-president. In een nieuwe nota argumenteerde M HKA naar de minister-president de wenselijkheid om toch tot herplaatsing over te gaan en bood het aan de productie hiervan op zich te nemen. De minister-president ging hierop in, maar vroeg expliciet akkoord van KMSKA.M HKA kreeg meteen positief gehoor van KMSKA, zowel van de voorzitter van de Raad van Bestuur ervan als van de directrice, en ook van de stuurgroep Masterplan KMSKA. De vastgelegde werken aan de tuin werden vanzelfsprekend wel niet stilgelegd. Er werd beslist dat de noodzakelijke afbraak van de huidige editie van het kunstwerk in overleg met M HKA zou worden gedocumenteerd, in functie van de productie van de nieuwe editie.
• November 2020: M HKA is inmiddels gestart met de productie- voorbereidingen. Het zal daarbij parallel verschillende uitdagingen moeten aangaan: de afbouw van het werk superviseren,  de herplaatsing zelf concretiseren, de financiële middelen vinden en de vergunningen van de stad verkrijgen. Naast deze praktische stappen wenst M HKA ook inhoudelijk te werken door het plannen van een presentatie en diverse evenementen die het kunstwerk verder kaderen binnen een kunst(historische) perspectief maar ook binnen een vernieuwd maatschappelijk draagvlak.

Het aanschrijven van de minister-president is in deze dus niet langer relevant. De zorg voor het werk Quand le ciel bas et lourd ligt momenteel eenduidig bij het museum dat eerder al inzet toonde en de wens uitdrukte en om zich er voor te engageren. M HKA weet zich daarin niet alleen staan, en wordt nu ook gesterkt door het brede draagvlak dat uit deze brief blijkt.

Afbraak in februari komt er hoe dan ook, herplaatsing in dezelfde zone van het park binnen afzienbare tijd als het aan ons ligt ook.

Met u vinden we dit een uitzonderlijk werk en een sleutelwerk op diverse vlakken. We zullen u verder op de hoogte houden van dit spannend verhaal en u er graag zoveel mogelijk bij  betrekken.

Met vriendelijke groet,

Bart De Baere