Vivi Touloumidi — Pharmakos. Versiering als maatschappelijk instrument

In het oude Griekenland was ‘Pharmakos’ een individu dat bij consensus door de gemeenschap werd gekozen. Als middel om de stad te zuiveren werd deze persoon ofwel geofferd ofwel verbannen uit zijn streek. Zijn ballingschap werd gezien als een catharsis voor de hele gemeenschap. Dit gebruik is gerelateerd aan het historische ritueel van de ‘zondebok’, een begrip dat nog altijd wordt gebruikt voor een groep of individu dat in tijden van sociale conflicten en crisis ongegrond de schuld krijgt. De term pharmakon (in het Grieks φάρμακον) kan zowel remedie als gif betekenen.

De tentoonstelling ‘Pharmakos’ onderzoekt dit maatschappelijk fenomeen door de lens van ‘versiering’. Het vertrekpunt van de tentoonstelling is het archiefonderzoek dat de kunstenares voornamelijk in het Bundesarchiv in Berlijn heeft gedaan. Ze bestudeerde ambtelijke documenten uit de periode van de Tweede Wereldoorlog waarin nazi-bureaucraten onderzochten welke insignes op het lichaam konden worden gedragen om identificatie in de concentratiekampen te systematiseren. Deze kentekens deelden de verschillende lichamen in volgens het waardensysteem en de hiërarchische logica van het naziregime en zijn bondgenoten. Hiervoor werd gebruik gemaakt van kleurcodes die de mensen herkenbaar maakten als ongewenst of gewenst in de maatschappij.

Vivi Touloumidi stelt vast dat er vandaag in de hele wereld gelijkaardige denkpatronen opduiken die eens te meer het zelfbeschikkingsrecht op de helling zetten. Ze onderzoekt daarom versiering als actieve methode om die sociale ontwrichting, repressie en stigmatisering in de publieke ruimte aan te klagen. In haar werk eigent ze zich de stigmatiseringstekens uit WOII toe en ondermijnt ze door er draagbare sieraden van te maken die aansluiten bij een praktijk van creatief verzet. Deze ontwerpen of statements getuigen van de veerkracht en emancipatie van het vrouwelijke en het maatschappelijke lichaam.

Versiering wordt hier gebruikt als instrument voor empowerment en articulatie van afwijkende meningen en levenswijzen.