Schenkingen aan het M HKA: het verhaal van Slavs and Tatars
Momenteel wordt het werk Friendship of Nations: Polish’ Shi’te Showbiz van Slavs and Tatars getoond in een collectiepresentatie. Het bestaat uit tien banners die de samenhang tussen Pools en Iraans erfgoed onderzoeken. Vorig jaar werd het aan het M HKA geschonken door de Duitse verzamelaar Christian Kaspar Schwarm. Waarom koos hij ervoor om dit werk te schenken aan het museum? En hoe gaat het M HKA in het algemeen om met schenkingen? Een toelichting.
Wie is Christian Schwarm? Met zijn organisatie Schwarm Projects begeleidt de Duitse consultant bedrijven bij het ontwikkelen van hun toekomststrategie, doelstellingen of branding. Daarnaast heeft hij een kleine kunstverzameling en is hij oprichter en partner van ‘Independent Collectors’, een wereldwijd platform van kunstliefhebbers en verzamelaars. Het platform verbindt privékunstcollecties over de hele wereld en presenteert hun activiteiten aan een geïnteresseerd publiek.
Nochtans was zijn liefde voor kunst er niet meteen. Als jonge knaap uit een landelijke regio in Zuid-Duitsland trok hij eerst naar Stuttgart, en daarna naar Berlijn. Nadat hijenkele jaren kunst had verzameld, leerde hij in Berlijn Payam Sharifi kennen, een Iraans-Amerikaanse onderzoeker-schrijver die samen met Kasia Korczak het kunstenaarscollectief Slavs and Tatars oprichtte. Schwarm en Sharifi werden huisgenoten, en al snel goede vrienden. Het werk van Slavs and Tatars heeft Schwarms liefde voor hedendaagse kunst verder aangewakkerd: het eerste werk van Slavs and Tatars dat Schwarm zelf verwierf, is ook precies datgene dat hij nu aan het M HKA overdraagt.
De focus op Eurazië
Het kunstwerk Friendship of Nations: Polish Shi’ite Showbiz (2011) bestaat uit tien textieldoeken. Het maakt deel uit van een breder onderzoeksproject dat de samenhang blootlegt tussen Pools en Iraans erfgoed, en meer specifiek tussen de Islamitische Revolutie in 1979 en de Poolse vakbeweging Solidarność in de jaren 1980. Beide gebeurtenissen omsluiten een groot geopolitiek verhaal van het recente verleden: het islamitisch modernisme en het communisme. De banners hebben aparte titels, en als geheel benadrukken ze de revolutionaire zeggingskracht van handwerk en folklore. De installatie herwaardeert ambachtelijke objecten en praktijken als dragers van geschiedenis, politieke emancipatie en ideologie.
Aanvankelijk dacht Schwarm eraan om slechts een banner te kopen, maar uiteindelijk vond hij het belangrijk om ze allemaal samen te houden als een werk. Als kunstliefhebber wil hij bij de werken zijn waarop hij verliefd werd. Maar omdat de installatie zo groot is, werd dat te omslachtig en besloot hij de installatie te schenken aan een voor hem ‘uitmuntend’ museum waar het wel getoond kan worden aan een geïnteresseerd publiek. In 2021 werd Slavs and Tatars uitgenodigd voor de tentoonstelling Eurazië in het M HKA. Omdat Sharifi wist dat de M HKA-collectie in het bijzonder gericht is op de Euraziatische regio, raadde hij Schwarm aan om het werk specifiek aan het M HKA te schenken. Zo kwamen de banners uiteindelijk in Antwerpen terecht. Vanwege de huidige Iraanse politieke context was het evident om vrijwel meteen een collectiepresentatie te wijden aan Friendship of Nations: Polish Shi’ite Showbiz.
Kunst als publiek domein
Soms is het op het moment van de schenking niet meteen duidelijk bij welke gelegenheid of in welke context een werk kan worden getoond. Zo kreeg het M HKA enkele jaren geleden een klein huisje van Nikita Kadan aangeboden: Будиночок велетнів / Small House of Giants (2012). Het werk was nog nooit getoond, het binnenwerk was aan restauratie toe en het museumpersoneel wist nog niet in welke tentoonstelling het zou kunnen passen. Toch ging het om een belangrijke kunstenaar, waarvan het werk paste binnen het collectieprofiel. De schenking werd geaccepteerd, en uiteindelijk zou het werk nog een cruciale plek krijgen in Imagine Ukraine (2022), een rondreizende tentoonstelling geïnitieerd door het PinchukArtCentre in Kiev en het M HKA.
Schenkingen komen om verschillende redenen in de museumcollectie. Veel schenkingen komen voort uit de wens dat kunst publiek domein wordt. In sommige gevallen schenkt een kunstenaar werk weg dat hij voor een tentoonstelling heeft gemaakt. Bepaalde schenkingen ten slotte zijn het gevolg van een structurele samenwerking met een estate of verzamelaars.
Schenkingen zijn bijzonder belangrijk voor een museum, zeker wanneer het een beperkt aankoopbudget heeft. Toch is het praktisch en financieel niet haalbaar om alle werken te accepteren die aan M HKA worden aangeboden. Sommige werken nemen vanwege hun grootte te veel opslagplaats in, hebben te hoge restauratiekosten of passen niet bij het collectieprofiel. Bepaalde schenkers stellen voorwaarden waaraan het museum niet altijd kan voldoen, bijvoorbeeld dat de schenking permanent zichtbaar moet zijn. Het M HKA heeft een werkgroep verwervingen, waarin de algemene directeur, het curatorenteam en medewerkers van de collectieafdeling zetelen. Zij stellen samen een rapport op waarin ze alle argumenten om een werk wel of niet te accepteren in kaart brengen. Uiteindelijk beslist de Raad van Bestuur of een schenking al dan niet wordt aangenomen.
