Totaalkunstwerk van Panamarenko wordt beschermd monument

5 februari vieren we de geboortedag van kunstenaar Panamarenko, die ons in december 2019 onverwacht verlaten heeft. Hij liet een bijzonder oeuvre na dat nog steeds te bewonderen is in verschillende binnen- en buitenlandse collecties en musea. De meest opmerkelijke en uitzonderlijke getuigenis van zijn artistieke nalatenschap is zonder twijfel zijn woning annex atelier in de Biekorfstraat 2 in Antwerpen, dat de kunstenaar in 2007 schonk aan het M HKA om het te ontsluiten als authentiek kunstenaarshuis. Panamarenko woonde en werkte er van 1970 tot 2002; het merendeel van zijn vliegende, zwevende en/of varende tuigen werden ontworpen aan de tekentafel in de woonkamer, en uitgevoerd in het atelier op het gelijkvloers, waar zijn moeder vroeger een schoenenwinkel had.

Opvallend is de glazen loggia aan de voorgevel: een stalen constructie van bijna 10 meter breed. De loggia was de werkkamer en exotische wintertuin van Panamarenko, waar hoge kamerplanten stonden en waar papegaaien vrij in mochten rondvliegen. Op vraag van de kunstenaar werd het pand in 2012 “versterkt” met een helikopterplatform waardoor het nog meer een landmark is geworden. Niet alleen geografisch voor Antwerpen Noord, maar ruimer bekeken voor de gehele geschiedenis van de Belgische kunstontwikkeling vanaf de jaren ’60.

Sinds de schenking werd het pand volledig gerestaureerd en authentiek heringericht onder leiding van architect Luc Deleu van T.O.P. office en M HKA-medewerker Hans Willemse, die ook de volledige inventaris van de artistieke inboedel in kaart bracht. Het belang van kunstenaar Panamarenko is bijzonder groot voor het M HKA, dat onder meer de werken Prova Car en Zwitserse Fiets in zijn permanente collectie heeft, naast talloze tekeningen, schetsen en het volledige Panamarenko-archief dat door Paul Morrens werd bijgehouden.

M HKA-directeur Bart De Baere benadrukt niet alleen het inhoudelijke belang van het pand, maar zeker ook de artistieke uitstraling ervan.

Panamarenko is een van de weinige topkunstenaars uit de na-oorlogse Europese avant-garde waarvan het beeld nog niet canonisch is samengebald. Als kunstenaar, uitvinder en visionair heeft hij jarenlang uitzonderlijk onderzoek gevoerd naar begrippen zoals ruimte, beweging, vlucht, energie en zwaartekracht. Zijn werk is een combinatie van artistiek inzicht en technologisch experiment. Dit maakt hem voor België de absolute sleutelfiguur van de avant-gardekunst uit de tweede helft van de 20e eeuw.

Het M HKA wil het brede publiek graag laten kennismaken met het werk van Panamarenko in al zijn facetten door een documentatiecentrum rond dit bijzondere oeuvre uit te bouwen. Het M HKA bracht nagenoeg het volledige oeuvre van de bevlogen kunstenaar in kaart door er een thematische en tegelijk chronologische indeling in aan te brengen. Dit resulteerde in 2014 in de succesvolle overzichtstentoonstelling Panamarenko Universum. Deze doorlichting van zijn oeuvre zorgde daarbij niet alleen voor helderheid en structuur, maar ook voor diepgang en toegankelijkheid. Ze kreeg bovendien een blijvend karakter op ensembles.org, waar alle beschikbare informatie en documentatie over het leven en werk van Panamarenko digitaal gecentraliseerd wordt.

Vandaag kondigde minister Diependale aan dat de officiële procedure wordt opgestart om het historisch-legendarische pand voortaan te eren en te erkennen als “beschermd monument”. Voor het M HKA is dit een belangrijke erkenning voor haar jarenlange inspanning om het pand te bewaren en te beschermen als “totaalkunstwerk”.

Zodra de omstandigheden het toelaten openen de deuren van het Panamarenkohuis opnieuw voor het publiek, dat via de website van het M HKA een geleid bezoek kan reserveren.